موزهها و مفهوم صلح
موزهها در ابتدا صرفا مکانی برای جمع آوری و نمایش اشیاء بودند، اما در روند تکاملی خود به تدریج از کارکردهای سنتی خود فاصله گرفتند و امروز به عنوان نهادهای فرهنگی تاثیرگذار مسئولیتهای اجتماعی مهمی به آنها واگذار شده است.
در دهه 80 میلادی یک تغییر بزرگ در پارادایم موزه شناسی اتفاق افتاد: اهمیت اشیا به نفع اهمیت اطلاعات زیر سوال رفت. دانشمندانی مانند ویلکامب واشبرن اظهار داشتند که تأکید کار موزهها باید بر روی اطلاعات باشد تا بر روی اشیاء. افراد دیگری مانند جورج مک دونالد و استفان آلسفورد (1992) نیز موزه را به عنوان یک واسطه ارتباطی توصیف کردند و تا جایی پیش رفتند که بیان کردند از این پس موزهها به عنوان عامل ادامه حیات خود میبایست به دنبال منابع اطلاعاتی باشند و نه اشیای مادی.
موزهها نه تنها مکانهایی برای تبادل اطلاعات و حفاظت از میراث مشترک ما هستند، بلکه بهترین فضاها برای آموزشهای غیر رسمی و ایجاد گفتمان میان اقشار مختلف جامعه نیز محسوب میشوند. موزهها نقشی اساسی در تقویت انسجام اجتماعی و حافظه جمعی ملتها دارند. موزهها علاوه بر نقش مهم خود در توسعه پایدار اقتصادی در صنعت گردشگری، موجب بروز خلاقیت، احترام به تنوع قومیتها و فرهنگ صلح نیز میشوند. همانگونه که در کشورهایی مانند عراق، سوریه، لیبی و دیگر نقاطی که درگیر مناقشات بودند شاهد بودیم موزهها در خط مقدم غارت و ویرانیهای عمدی توسط افراط گرایان قرار داشتند و این درست به دلیل همان ارزشهایی است که موزهها خلق میکنند. یونسکو چالش بشر در هزاره جدید را "تعریف مجدد شیوه مسالمت آمیز زندگی" میداند.
سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد (UNESCO) در ابلاغیه رسمی خود بیان کرده است که "موزهها در قلب مأموریت یونسکو برای ترویج صلح و تفاهم از طریق همکاری بین المللی فرهنگی قرار دارند".
یکی از گونههای نسبتا جدید موزهها، موزههای صلح میباشند. شروع عصر جنگهای جدید در پایان قرن نوزدهم انگیزه ای به فعالان اجتماعی داد تا اولین موزه صلح عصر ما را بنا نهند. در سال 1902، موزه بین المللی جنگ و صلح در لوسرن سوئیس به روی عموم گشوده شد. به دنبال آثار ویران کننده جنگ جهانی اول بر جامعه اروپا به ویژه جمهوری آلمان، ارنست فرد ریش اولین موزه بین المللی ضد جنگ را در سال 1925 تاسیس کرد که بعدها در سال 1933 با متواری شدن فرد ریش، توسط رژیم نازی بسته شد. موج دوم موزههای صلح بعد از سالهای ویرانگر جنگ جهانی دوم به پا خاست. بسیاری از این موزهها در ژاپن بنا نهاده شد؛ جایی که درک عمیقی از عواقب مرگبار کاربرد جنگ افرازهای هسته ای به وجود آمده بود. شهرهای هیروشیما و ناکازاکی پیشروان مبارزه سرسختانه به سلاحهای هسته ای شدند و این مبارزه در سراسر دنیا گسترش یافت. علاوه بر آن در آلمان بعد از جنگ نیز چندین موزه صلح بنا شد. مطابق تعریف شبکه بین المللی موزههای صلح (INMP) این موزهها موسسات آموزشی غیرانتفاعی هستند که فرهنگ صلح را از طریق تفسیر، جمع آوری و نمایش مطالب مربوط به صلح ترویج میدهند. اما همانگونه که از خط مشی تعیین شده یونسکو برای موزهها دریافت میگردد، ترویج صلح ماموریتی برای تمامی انواع موزهها (نه فقط موزههای صلح) میباشد.
فرهنگ صلح
عبارت "فرهنگ صلح" توسط سازمان ملل متحد در مجمع عمومی سازمان در تاریخ 5 نوامبر سال 2009 به عنوان بخشی از قطعنامه "گفتمان ادیان و فرهنگها برای درک مشترک و همکاری برای صلح" عنوان شد. سازمان ملل فرهنگ صلح را به عنوان "مجموعه ای از ارزشها، نگرشها، طرز رفتار و روشهای زندگی تعریف میکند که خشونت را رد میکنند و از طریق گفتگو و مذاکره بین گروهها و ملتها از وقوع درگیری جلوگیری میکنند."
چنین ایده ای 60 سال پیش در یونسکو نیز مطرح شده بود:
"از آنجا که جنگ در ذهن انسانها آغاز میشود، در ذهن انسان است که باید دفاع از صلح ساخته شود." بر این اساس میتوان دریافت که مطالعه و پیگیری "فرهنگ صلح" نیز باید از طریق تحقیق و پژوهش علمی در موضوعاتی مانند تاریخ جنگها و مناقشات جهان در دستور کار موزهها قرار گیرد.
بنابراین، تمامی موزهها با هر ژانر و موضوعی به صورت بالقوه یک "موزه صلح" میباشند.
موزه ملی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس؛ تجلی صلح
جنگ تحمیلی رژیم بعثی علیه کشورمان که 8 سال به طول انجامید، طولانی ترین جنگ متعارف دنیا در قرن بیستم میلادی محسوب میشود. این جنگ در شرایطی آغاز شد که صدام با پاره کردن معاهده 1975 الجزایر و زیرپا گذاردن مرزهای بین المللی با ادعاهای واهی از جمله مالکیت بر اروند رود و انضمام استان خوزستان به عراق، رسما آتش جنگ را علیه کشورمان برافروخت و صلح میان دو کشور را نقض کرد. در مقابل، ايران نیز با استناد به ماده 51 منشور سازمان ملل متحد به دفاع مشروع از خود پرداخت و حماسه "دفاع مقدس" ملت ایران خلق شد. و چنانکه در انتهای جنگ شاهد بودیم، به اذعان سازمان ملل متحد صدام به عنوان آغازگر جنگ معرفی و محکوم به پرداخت غرامت به کشورمان شد.
موزه ملی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس که یکی از اقدامات ماندگار شهرداری تهران در مجموعه فرهنگی و گردشگری عباس آباد است، وظیفه خطیر حفظ و انتقال ارزشها و دستاوردهای دفاع مقدس به نسلهای پس از جنگ و جلوگیری از تحریف واقعیات این مقطع مهم تاریخ معاصر کشورمان را بر عهده دارد. همانگونه که از نام این موزه بر میآید این موزه یک موزه جنگ نیست، بلکه موزه ای است برای بازنمایی "دفاع" مشروع و ترویج گفتمان صلح طلبی جمهوری اسلامی ایران. این در حالی است که رسانههای دشمن با تبلیغات وسیع سعی در وارونه جلوه دادن جنگ تحمیلی و ترسیم چهره ای جنگ طلب از کشورمان دارند. لذا از مهمترین رسالتهای این موزه، اولا بازنمایی مظلومیت و حقانیت کشور در این جنگ نابرابر و ثانیا انتقال پیام صلح جویی ملت ایران به بازدیدکنندگان داخلی و خارجی است.